اهمیت نظم وبرنامه‌ریزی در حفظ قرآن
شکی نیست که شرط اولیه موفقیت در هر فعالیتی اهتمام به برقراری نظم در آن است و تا زمانی که فرد کارهای خود را در چارچوب یک برنامه منظم دنبال نکند به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. حفظ قرآن نیز از این قاعده مستثنی نیست و موفقیت و وصول به نقطه کمال در آن، وابسته به وجود نظم و برنامه‌ریزی در مجموعه این امر مقدس است. از آنجا که در حفظ قرآن کار اصلی به عهده حافظه انسان است، برقراری نظم موجب افزایش فوق‌العاده کارایی حافظه خواهد شد. این سخن را یافته‌های روان‌شناسی نیز تأیید می‌کند. به گفته یکی از روان‌شناسان: «با وجود نظم، حافظه می‌تواند بدون اشکال حفظ کند و با کمی تلاش مقدار باور نکردنی از افکار و وقایع را مجددا یادآوری نماید؛ اما بدون نظم حافظه توانایی حفظ کردن را از دست می‌دهد.» [۱] تجارب شخصی حافظان نیز مؤید این نکته است و حتی می‌توان میزان توفیق هر حافظی را به اندازه توجه او به مقوله نظم دانست. اگر بپرسید: «نظم در کدام مراحل و مباحث حفظ مطرح است؟» پاسخ می‌دهیم: «در تمامی آنها و از ابتدا تا انتهای روند حفظ.»
از «مصحف حفظ» آغاز می‌کنیم. پیشتر هم گفتیم که حافظ باید بکوشد از آغاز تا پایان کار حفظ خود، از یک مصحف واحد استفاده کند. زمانهایی که حافظ در آنها به حفظ جدید می‌پردازد باید زمانهای ثابتی از شبانه‌روز باشد (مثلاً پس از خواب شبانه و در آغاز روز). اوقات مرور او هم باید حتی الامکان اوقاتی ثابت و مطابق با یک برنامه جامع و کامل باشد و در این برنامه، زمانهای ثابتی را برای هر یک از اقسام سه‌گانه مرور (کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت) اختصاص دهد. همچنین مطلوب آن است که حافظ در حد توان در مکان ثابتی کار حفظ و مرور خود را انجام دهد. میزان محفوظات جدید او هم در هر نوبت باید مقداری ثابت و مشخص باشد (مثلا نیم‌صفحه یا یک صفحه در روز). به میزانی که در موارد فوق اختلال ایجاد شود، کیفیت کار حفظ نیز افت خواهد کرد. برای نمونه اگر فرد یک روز پس از خواب شبانه دو صفحه حفظ کند و در روز دیگر در میانه روز یا شب به حفظ جدید یک صفحه بپردازد کار خود را دچار اختلال کرده و در نتیجه حفظ و بازیابی بعدی محفوظات را برای حافظه خود مشکل نموده است.
در این راستا یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید مورد توجه حافظان قرار گیرد این است که از همان آغاز و البته با مشورت با یک یا چند تن از کارشناسان حفظ قرآن، معین کنند که می‌خواهند در قالب چه برنامه‌ای به حفظ قرآن اقدام نمایند؛ اولاً آیا خواهان حفظ کل قرآن هستند یا تنها تمایل به حفظ برخی اجزاء و سوره‌های خاص دارند؟ در صورت تمایل به حفظ کل قرآن، می‌خواهند این کار را در چه بازه زمانی انجام دهند: دو سال، سه سال، پنج سال یا بیشتر؟ پاسخ به این سؤالات در گرو ارزیابی اولیه توانمندیهای فکری و ذهنی فرد است و استاد یا کارشناس حفظ پس از یک یا دو بار مشاوره، برنامه متناسب با فرد را به او ارائه می‌دهد.
در اینجا به این نکته مهم اشاره می‌کنیم که بازه زمانی استاندارد و مورد تأیید عموم کارشناسان برای حفظ کل قرآن دو نیم تا سه سال است. این سخن به این معناست که حفظ قرآن در فاصله زمانی کمتر، به جز در مواردی معدود و برای استعدادهای خاص، توصیه نمی‌شود و به سرانجام مطلوب نیز نخواهد رسید.
پی نوشت:
[۱] . روبرت توکه، چگونه حافظه‌ای برتر داشته باشیم؟؛ ص ۱۸۱ (به نقل از نجفی، نگاهی تحلیلی بر مبانی و روشهای حفظ قرآن کریم، ص ۸۷٫)