نمونه برنامه عملی برای حفظ ومرور
آنچه تاکنون گفتیم بیان نکاتی کلی و اساسی برای علاقمندان به حفظ قرآن کریم بود. بجاست که پیش از پایان دادن به بحث، یک برنامه عملی ساده را نیز برای این کار پیشنهاد کنیم. البته تأکید می‌کنیم که هدف ما صرفاً بیان یک نمونه کوچک است تا راهنمایی برای عزیزان علاقمند به حفظ قرآن باشد و آنان را در برنامه‌ریزی هرچه بهتر و دقیق‌تر برای این کار یاری رساند.[۱] پیش از بیان این برنامه، بد نیست بار دیگر به برخی از نکاتی که در مطالب پیشین گفتیم اشاره‌ای داشته باشیم:
* گفتیم که برای آغاز کار حفظ، پیش از هر چیز باید یک «مصحف حفظ» ـ با توجه به ویژگیهایی که قبلاً بیان شد ـ تهیه کنید.
* پیشنهاد ما این بود که کار خود را از حفظ جزء سی‌ام (از سوره ناس به سوره نبأ) آغاز کنید و پس از آن به حفظ قرآن از ابتدا اقدام نمایید.
* در ماههای اول (دو تا سه ماه اول)، حجم محفوظات جدید شما در هر روز، از «نیم‌صفحه» تجاوز نکند. سپس این میزان را به یک صفحه افزایش دهید و تا پایان هم به این روند پایبند باشید.
* سعی کنید همواره با یک برنامه معتدل پیش بروید. به این منظور برنامه حفظ قسمتهای جدید، تنها در ۵ روز هفته انجام گیرد و دو روز دیگر (مثلاً پنجشنبه و جمعه) را به مرور و تثبیت محفوظات پیشین و استراحت و تفریحات سالم اختصاص دهید.
* نکته مهم دیگر که به ویژه برای برنامه‌ریزی و زمانبندی حفظ و مرور به شما کمک می‌کند این است که بدانید: در اوایل کار حفظ، اختصاص دادن «یک ساعت» در شبانه‌روز برای حفظ و مرور محفوظات کافی به نظر می‌رسد؛ اما به مرور زمان و با افزایش حجم محفوظات، باید این زمان را به تدریج افزایش دهید و در نهایت به ۲ ساعت در روز برسانید. البته توجه داشته باشید که این زمان (مثلاً دو ساعت) نباید در یک نوبت لحاظ شود؛ بلکه سعی کنید در چهار زمان نیم‌ساعته کارهای مربوط به حفظ و مرور روزانه خود را برنامه‌ریزی کنید.[۲]
* به تجربه برای حافظان ثابت شده است که همه آنها پس از خو گرفتن با حفظ قرآن، می‌توانند به راحتی و با توجه به دیگر مشغله‌ها و فعالیتهای روزمره، برای حفظ خود نیز برنامه‌ریزی کنند. بنابراین اگر در ابتدا کمی در این کار با سختی مواجه شدید نگران نشوید و همواره به عنایات خداوند و کرامت قرآن دلگرم باشید. اگر در چند ماه اول با سختیهای حفظ قرآن مدارا کنید، بی‌تردید پس از آن به راحتی و در کنار دیگر فعالیتهای روزمره به کار حفظ و مرور محفوظات نیز خواهید پرداخت.
حال فرض کنیم شما با توکل بر الطاف خدای مهربان و با توسل به معصومان (علیهم السلام)، عزم خود را جزم کرده‌اید و می‌خواهید ـ مثلاً ـ از ابتدای تابستان کار حفظ قرآن را شروع کنید. بنابراین هدف شما در حال حاضر حفظ استوار و متقن جزء سی‌ام قرآن مجید است. با توجه به اینکه تازه می‌خواهید به حفظ قرآن بپردازید و قبلاً سابقه انجام آن را نداشته‌اید، پیشنهاد می‌کنیم نکات فوق را مدنظر داشته باشید و با توجه به آنها کار خود را شروع کرده و ادامه دهید. با رعایت نکات فوق شما می‌توانید در طول حداکثر سه ماه، جزء سی‌ام را با کیفیتی مطلوب حفظ و ارائه کنید.[۳] شما می‌توانید از برنامه پیشنهادی زیر برای ماه اول فعالیت خود استفاده نمایید:
|
ماه |
هفته |
روز |
حفظ جدید |
مرور میان‌مدت |
مرور بلندمدت |
|||
|
اول |
اول |
ش |
ناس ـ فلق ـ توحید |
—– |
—– |
|||
|
ی |
مسد ـ نصر |
محفوظات روز قبل |
—– |
|||||
|
د |
کافرون ـ کوثر |
محفوظات دو روز قبل |
—– |
|||||
|
س |
ماعون ـ قریش |
محفوظات سه روز قبل |
—– |
|||||
|
چ |
فیل ـ همزه |
محفوظات چهار روز قبل |
—– |
|||||
|
پ |
—– |
تثبیت محفوظات هفته |
||||||
|
ج |
—– |
|||||||
|
دوم |
ش |
عصر ـ تکاثر |
محفوظات یک هفته اخیر |
محفوظات هفته اول |
||||
|
ی |
قارعه |
// |
// |
|||||
|
د |
عادیات |
// |
// |
|||||
|
س |
زلزال |
// |
// |
|||||
|
چ |
بینه (۱ـ۵) |
// |
// |
|||||
|
پ |
—– |
تثبیت محفوظات هفته |
||||||
|
ج |
—– |
مرور همه محفوظات |
||||||
|
سوم |
ش |
بینه (۵ تا آخر) |
محفوظات یک هفته اخیر |
محفوظات دو هفته اول |
||||
|
ی |
قدر ـ تین |
// |
// |
|||||
|
د |
علق |
// |
// |
|||||
|
س |
انشراح ـ ضحی |
// |
// |
|||||
|
چ |
لیل |
// |
// |
|||||
|
پ |
—– |
تثبیت محفوظات هفته |
||||||
|
ج |
—– |
مرور همه محفوظات |
||||||
|
چهارم |
ش |
شمس |
محفوظات یک هفته اخیر |
محفوظات سه هفته اول |
||||
|
ی |
بلد (۱ تا ۱۰) |
// |
// |
|||||
|
د |
بلد (۱۱ تا آخر) |
// |
// |
|||||
|
س |
فجر (۱ تا ۱۶) |
// |
// |
|||||
|
چ |
فجر (۱۷ تا آخر) |
// |
// |
|||||
|
پ |
—– |
تثبیت محفوظات هفته |
||||||
|
ج |
—– |
مرور همه محفوظات (نیم‌جزء دوم جزء سی) |
||||||
در ضمیمه (۱) جدول حفظ جزء سی‌ام به طور کامل آمده است.
یادآوری نکات مربوط به مرور محفوظات
پیشتر گفتیم که مرور محفوظات باید در سه مرحله انجام گیرد: در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت. «مرور در کوتاه‌مدت» مربوط به روزهایی است که شما قسمت جدیدی را حفظ می‌کنید.[۴] چنانچه قبلاً هم گفته‌ایم، لازم است قسمتهایی را که جدیداً حفظ می‌کنید در همان روز، بین ۱۰ تا ۲۰ بار تکرار کنید. این میزان تکرار برای یک مقطع «نیم‌صفحه‌ای» ـ البته در ماههای اول کار ـ حداکثر یک ساعت زمان می‌برد. البته با گذشت زمان و انس گرفتن شما با حفظ قرآن، این زمان کاهش خواهد یافت. شما می‌توانید نیمی از این تکرار را در میانه روز و نیم دیگر را هنگام شب انجام دهید.
«مرور در میان‌مدت» به این معناست که شما محفوظات هفته اخیر خود را در روزهای بعد، حداقل یک بار تکرار کنید. انجام این کار زمان چندانی نیاز ندارد [۵] و بهتر است پیش از حفظ جدید (یعنی در ابتدای روز) انجام شود.
«مرور در بلندمدت» هم مربوط به مرور دوره‌ای محفوظات است و برنامه‌ریزی آن به حجم محفوظات حافظان بستگی دارد. برای مثال، حافظان ۵ جزء و کمتر، در هفته باید یک بار کل محفوظات خود را دوره کنند؛ حافظان ۱۰ جزء هر روز نیاز به مرور یک جزء از محفوظات گذشته خود دارند؛ این میزان برای حافظان ۲۰ جزء، دو جزء در روز پیشنهاد می‌شود. حافظان کل هم ـ مشروط به عملی کردن برنامه تثبیت کلی محفوظات پس از اتمام حفظ کل قرآن ـ می‌توانند به مرور روزانه یک جزء بسنده کنند.
می‌توانید در صورت تمایل از زمانبندی زیر، برای حفظ و مرور روزانه خود استفاده کنید: [۶]
نیم‌ساعت در آغاز روز: مرور در میان‌مدت + حفظ مقطع جدید
نیم‌ساعت در میانه روز: مرور در کوتاه‌مدت
نیم‌ساعت در آغاز شب: (باقیمانده) مرور در کوتاه‌مدت + (بخشی از) مرور در بلندمدت
نیم‌ساعت در پایان شب: مرور در بلندمدت
پی نوشت:
[۱] . لازم به ذکر است که این برنامه به طور خاص برای کسانی که امکان شرکت در کلاسها و جلسات حفظ قرآن و بهره‌مندی از توصیه‌های اساتید و معلمان حفظ را ندارند پیشنهاد می‌شود. در صورت امکان شرکت در کلاسهای حفظ، این توصیه‌ها و برنامه‌ها از سوی اساتید و معلمان محترم به علاقمندان ارائه خواهد شد.
[۲] . برای مثال، در آغاز روز نیم‌ساعت را به حفظ مقطع جدید (و در صورت امکان مرور صفحاتی که اخیراً حفظ کرده‌اید) اختصاص دهید، پس از آن نیم‌ساعت در میانه روز (قبل یا بعد از نماز ظهر و عصر)، نیم‌ساعت در اوایل شب (قبل یا بعد از نماز مغرب و عشاء) و نیم‌ساعت پیش از خواب شبانه به مرور مقطعی که تازه حفظ کرده‌اید و نیز محفوظات گذشته بپردازید.
[۳] . تصور نکنید که سه ماه زمان زیادی برای حفظ یک جزء است. باز هم تکرار می‌کنیم که در حفظ قرآن «کیفیت» حرف اول و آخر را می‌زند. حفظ کردن حجم زیادی از قرآن در مدت‌زمانی اندک ممکن، اما کم‌فایده است و می‌تواند پس از گذشت چند ماه موجب دلسردی شما شود (اتفاقی ناخوشایندی که برای بسیاری از مشتاقان حفظ قرآن افتاده است). ضمناً توجه داشته باشید که شما پس از این سه ماه برنامه خود را تغییر می‌دهید و خواهید توانست به راحتی «یک صفحه» در روز حفظ کنید و به این ترتیب شما در هر ماه یک جزء را حفظ خواهید کرد. اما توصیه می‌کنیم در گامهای اول از عجله پرهیز کنید.
[۴] . از اینرو در روزهایی که برنامه‌ای برای حفظ قسمتهای جدید ندارید (در برنامه ما روزهای پنجشنبه و جمعه) این قسم مرور هم مطرح نمی‌شود.
[۵] . بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه.
[۶] . مجدداً یادآور می‌شویم که این برنامه صرفاً یک پیشنهاد و به منزله ارائه یک نمونه است. شما می‌توانید به تناسب اوقات فراغت و فعالیتهای دیگر زمانبندی دلخواه خود را تنظیم کنید.