تثبیت محفوظات
الف) تثبیت محفوظات
تثبیت محفوظات به چه معناست و تفاوت آن با مرور [۱] چیست؟ «تثبیت» در حفظ قرآن به معنای استحکام نهایی و توأم با اطمینان محفوظات است. حافظ برای رسیدن به این نقطه، با عمل کردن به برنامه‌ای خاص و متناسب با تواناییهای خود، از آمادگی کاملی جهت ارائه محفوظات برخوردار می‌شود و خاطر خود را از بابت فراموش نکردن آنها آسوده می‌کند. برنامه تثبیت با تعریف فوق را می‌توان مقوله‌ای جدا از مرور و تکرار محفوظات دانست.[۲]مرور و تکرار ـ چنانچه در درس پنجم گفتیم ـ مقوله‌ای است که حافظ تا پایان عمر خود با آن درگیر است، اما مقوله تثبیت امری موقت است که حافظ ـ طبق توضیحی که در ادامه خواهیم داد ـ در مدت‌زمانی محدود به آن می‌پردازد.
اقسام تثبیت
تثبیت محفوظات با تعریف فوق را می‌توان دو گونه دانست: تثبیت جزئی و تثبیت کلی.
۱٫ تثبیت جزئی: این نوع تثبیت پس از حفظ هر جزء عملی می‌شود؛ به این ترتیب که حافظ ـ مثلاً ـ با اتمام حفظ جزء اول، در یک بازه زمانی حداکثر یک هفته‌ای، به تثبیت همان جزء می‌پردازد و پس از آن حفظ جزء دوم را شروع می‌کند. در این یک هفته لازم است حافظ در هر روز بین یک تا سه بار، جزئی را که به‌تازگی حفظ کرده مرور نماید. به این ترتیب و پس از یک هفته، حافظ به خوبی بر جزء اول مسلط می‌شود و با خیال آسوده به حفظ جزء دوم می‌پردازد.
۲٫ تثبیت کلی: این نوع تثبیت مربوط به زمانی است که حافظ کل قرآن یا حجم قابل توجهی از آن (مثلاً ۱۰ یا ۲۰ جزء) را حفظ می‌کند و پس از آن زمانی را به تثبیت محفوظات اختصاص می‌دهد. برنامه‌های گوناگونی را می‌توان برای این نوع تثبیت ارائه کرد که کیفیت آنها بسته به شرایط افراد تفاوت می‌کند. راهکار اصولی برای عملی کردن این نوع تثبیت، مشورت با مربی حفظ یا حافظان باتجربه و دریافت برنامه مناسب است. برای مثال، شخصی که موفق به حفظ کل قرآن شده، برای تثبیت کلی محفوظات خود باید در یک بازه زمانی سه تا شش‌ماهه، هر روز حداقل سه جزء از محفوظاتش را مرور کند. او پس از این زمان، طبق برنامه «مرور در بلندمدت»، می‌تواند به مرور یک جزء در روز بسنده نماید. اجرای برنامه تثبیت کلی محفوظات با کیفیت فوق، به ویژه برای حافظانی که خواهان حضور موفق در مسابقات، آزمونها و محافل قرآنی هستند توصیه می‌شود. با انجام این کار، حافظ قرآن برای حضور در مسابقات نیاز به زحمت چندانی ندارد و تنها کافی است در فاصله زمانی یک‌ماهه تا شروع مسابقات، بار دیگر به مرور جدی محفوظات بپردازد و به سطح آمادگی مطلوب برسد.
برنامه‌ای که در بالا گفتیم برای عمل در طول دوران حفظ است، اما حافظانی که طبق چنین برنامه‌ای پیش نرفته‌اند و موفق به حفظ کل قرآن یا اجزائی از آن شده‌اند نیز بهتر است به فکر تثبیت محفوظات خود به روش فوق باشند. توصیه می‌شود این عزیزان پس از مشورت با یک یا چند تن از حافظان موفق، برنامه‌ای را برای تثبیت محفوظات خود تدارک دیده و نسبت به عملی کردن آن با جدیت اقدام نمایند.
پی نوشت:
[۱] مقصود ما در اینجا «مرور در بلند مدت» است.
[۲] . لازم به ذکر است که در نگاه برخی از مدرسان حفظ قرآن، تثبیت محفوظات با آنچه در بالا گفتیم اندکی متفاوت است (هرچند ماهیت و نتیجه هر دو تعریف یکسان می‌باشد). از نظر این عده تثبیت محفوظات مرحله‌ای جدا از مرحله مرور نیست و در حقیقت، در همان مرحله مرور «تثبیت» نیز تحقق می‌یابد. به بیان دیگر، پس از حفظ یک مقطع جدید، اگر مرور و تکرار آنها طبق برنامه و به مقدار کافی اتفاق بیفتد، آن مقطع «تثبیت» می‌شود. اما تعریف فوق از تثبیت محفوظات را می‌توان مرحله‌ای مجزا و کمی متفاوت از مرور دانست که برای رسیدن به کیفیتی مطلوب در حفظ قرآن باید مدنظر حافظ قرار گیرد (همچنانکه بررسی و مطالعه تجربیات بسیاری از حافظان موفق نیز این گفته را تأیید می‌کند).