حفظ و مرور آیات مشابه
بحث «آیات مشابه» به عبارات، آیات و صفحاتی از قرآن کریم مربوط می‌شود که کلمات و جملات آنها با هم شباهت‌هایی دارند و همین شباهت‌ها می‌توانند حافظ قرآن را به هنگام مرور و یادآوری با مشکل مواجه سازند. بحث آیات مشابه معمولاً پس از افزایش حجم محفوظات حافظ برای او مطرح می‌شود و هر قدر میزان محفوظات حافظ بیشتر باشد، این مسئله برای او ملموس‌تر است. پیرامون حفظ و مرور آیات مشابه راهکارها و نکاتی وجود دارد که ذیلاً به آنها اشاره می‌کنیم:
۱ـ حافظ قرآن باید با شناسایی مکان‌ها و مواضع آیات مشابه، به هنگام حفظ آنها دقت و تمرکز بیشتری به خرج دهد و نسبت به آیات و صفحات غیرمشابه وقت و حساسیت بیشتری قائل شود. همچنین لازم است با مقایسه قسمتهای مشابه با یکدیگر، دقیقاً مواضع اختلاف و تمایز آنها شناسایی شود. لازم به ذکر است که اگر حافظ به طور منظم در جلسات و کلاس‌های حفظ شرکت می‌کند و از محضر استاد حفظ بهره می‌برد، این آگاهی از سوی استاد به او داده خواهد شد [۱] و اگر به صورت فردی کار می‌کند، لازم است در این خصوص با اساتید و حافظان باتجربه مشورت و با کمک آنها مواضع آیات مشابه را شناسایی کند.
۲ـ در هنگام مرور و تثبیت آیات مشابه نیز لازم است دقت و زمان بیشتری اختصاص یابد و میزان تکرار و مرور این قسمتها از قسمتهای دیگر بیشتر باشد.
۳ـ قرار دادن نشانه‌ها و رموز ویژه هم می‌تواند به حافظ قرآن در رفع مشکل مواجهه با آیات مشابه کمک کند. دستیابی به اینگونه رموز هم نیازمند دقت و توجه حافظ است. به تجربه ثابت شده است که پایبندی هرچه بیشتر به برنامه مرور و تکرار محفوظات، حافظ قرآن را برای دستیابی به اینگونه نشانه‌ها بهتر یاری خواهد کرد. به دو نمونه از این نشانه‌ها توجه کنید:
- در مورد عبارات پایانی آیات ۱۷۶ (وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ)، ۱۷۷ (وَلهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ) و ۱۷۸ (وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِینٌ) در سوره مبارکه آل عمران، استفاده از رمز «عام» توصیه شده است. این رمز از کنار هم قرار گرفتن حرف اول کلمات پایانی این سه آیه (یعنی «ع»، «ا» و «م») پدید می‌آید.
- عبارت (لِیَکْفُرُواْ بِمَا آتَیْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ) در آیات ۵۵ سوره مبارکه نحل و آیه ۳۴ سوره مبارکه روم عیناً تکرار شده است. همین عبارت با اندکی تفاوت و به صورت (لِیَکْفُرُوا بِمَا آتَیْنَاهُمْ وَلِیَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ) در آیه ۶۶ سوره مبارکه عنکبوت آمده است. برای پرهیز از اشتباه در قرائت این عبارت در مواضع سه‌گانه فوق، یادسپاری نام سوره‌ها یا استفاده از رمز «یکی در میان» می‌تواند مفید باشد؛ توضیح آنکه حافظ به هنگام مرور باید توجه داشته باشد که سوره مبارکه عنکبوت ـ که دارای عبارت متفاوت است ـ در میان دو سوره دیگر واقع شده، و با تکیه بر همین نکته عبارت مورد نظر را به درستی تلاوت نماید.
۴ـ یکی از فوائد «حفظ شماره آیات» کمک به حافظ در تشخیص درست موارد مشابه است.
۵ـ اگر عملی کردن هیچیک از راهکارهای قبلی برای حافظ ممکن نیست، داشتن برنامه مرور منظم و پیوسته و پایبندی به اجرای آن و نیز عمل به برنامه تثبیت محفوظات ـ که در درس هفتم کیفیت آن را بیان کردیم ـ خودبخود مشکل حافظ را در مورد آیات مشابه برطرف خواهد نمود.
۶ـ راهکار دیگری که از سوی بسیاری از حافظان باتجربه مطرح می‌شود «نگارش و نوشتن» آیات و قسمتهای مشابه و مقایسه نمودن آنها با یکدیگر است. به طور کلی نگارش محفوظات تأثیر بسزایی در تثبیت بهتر آنها در ذهن دارد.[۲]
* نکته: روش حفظ و مرور آیات مشابه با دیگر قسمتهای قرآن تفاوت چندانی ندارد و تنها مستلزم دقت و تمرکز بیشتر و کمی هم زحمت افزون‌تر برای مرور و تکرار می‌باشد.
پی نوشت:
[۱] . و این خود یکی از برکات مهم شرکت در جلسات حفظ و بهره‌گیری از محضر استاد شمرده می‌شود.
[۲] . بر این اساس ایده نگارش کل قرآن توسط حافظ قرآن از سوی بسیاری از کارشناسان حفظ مطرح شده است؛ به این ترتیب که حافظ قرآن پس از حفظ هر صفحه و تسلط بر آن، آن را در دفتری مخصوص با دقت و با رعایت همه نکات رسم الخطی بنویسد و در نتیجه همزمان با پیشرفت کار حفظ و حفظ کل قرآن، حاافظ قرآنی به خط خود پدید می‌آورد.