مرور وتکرار محفوظات (۱)
الف) اهمیت و جایگاه مرور در حفظ قرآن
اگر از هر یک از حافظان موفق قرآن بپرسید که «در فرآیند حفظ قرآن، حفظ قسمتهای جدید مهم‌تر است یا مرور و نگهداری محفوظات گذشته؟» بی‌درنگ به شما خواهد گفت: «مرور و نگهداری محفوظات گذشته». این اهمیت بدان حد است که می‌توان ادعا کرد سهم حفظ کردن و از بر نمودن سور و آیات جدید در حفظ قرآن حداکثر ۲۰ تا ۳۰ درصد است و مابقی این سهم از آن «مرور و تکرار محفوظات» می‌باشد. بحث مرور از همان آغاز روند حفظ مطرح است و به تدریج و با افزایش حجم محفوظات جدی‌تر و پررنگ‌تر می‌شود. توضیحات بعدی ما در خصوص اقسام مرور، این گفته را روشن‌تر خواهد کرد.
ب) اقسام سه‌گانه مرور
در فرآیند حفظ قرآن می‌توان سه قسم مرور را در سه بازه زمانی مختلف به شرح زیر در نظر گرفت:
۱ـ مرور در کوتاه‌مدت: این قسم مرور مربوط به محفوظات جدید است. مقطعی که در هر زمانی از روز به عنوان «حفظ جدید» توسط حافظ به ذهن سپرده می‌شود، لازم است در همان روز و ترجیحاً در چند فاصله زمانی تکرار شود. میزان این تکرار حداقل ۱۰ بار در روز است و اگر این میزان به ۱۵، ۲۰ و بیشتر هم افزایش یابد مطلوب‌تر است و کیفیت حفظ قسمت جدید را افزایش می‌دهد. حافظ قرآن لازم است صفحه با نیم‌صفحه‌ای را که ـ مثلاً ـ در آغاز روز حفظ می‌کند، در چند فاصله زمانی در طول روز (مثلاً در میانه روز، آغاز شب و پیش از خواب) ۵ بار یا بیشتر تکرار کند، [۱] تا بدین ترتیب به برنامه «مرور در کوتاه‌مدت» به عنوان اولین گام از برنامه مرور عمل کرده باشد و در نتیجه مقطع جدید به خوبی در ذهن او تثبیت شود.
۲ـ مرور در میان‌مدت: این قسم مرور به این معنا است که حافظ صفحه یا نیم‌صفحه‌ای را که امروز حفظ می‌کند، تا یک هفته یا ده روز بعد، حداقل روزی یک بار تکرار کند. توضیح آنکه لازم است حافظ قرآن هر روز و ترجیحاً پیش از حفظ مقطع جدید، صفحاتی را که در هفته یا ده روز اخیر به ذهن سپرده، حداقل یک بار تکرار کند و سپس این صفحات را به تدریج به برنامه «مرور در بلندمدت» منتقل نماید. لازم به تذکر است، نکته‌ای که معمولاً از سوی بسیاری از حافظان تازه‌کار مورد غفلت قرار می‌گیرد این است که آنها پس از حفظ کردن یک مقطع جدید، در روزهای بعدی از آن غفلت می‌ورزند و مرور و تکرار آن را به زمانی که برای مرور کل محفوظات اختصاص داده‌اند واگذار می‌کنند. انجام این کار در بیشتر مواقع موجب فراموشی بخش زیادی از قسمتهای جدید می‌شود و حافظان را وادار به حفظ دوباره آنها می‌نماید. اما عمل به برنامه «مرور در میان‌مدت» و پایبندی به تکرار قسمتهای جدید تا یک هفته یا ده روز پس از حفظ، از بروز این مشکل جلوگیری می‌کند.
۳ـ مرور در بلندمدت: این قسم مرور همان است که حافظ قرآن باید تا پایان عمر به آن پایبند باشد و در هر شرایطی، با برنامه‌ریزی مناسب و به طور منظم، محفوظات گذشته خود را مرور نماید. میزان مرور محفوظات در این قسم، وابسته به حجم محفوظات فرد است؛ مثلاً برای حافظان ۱۰ جزء حداقل یک جزء در روز و برای حافظان ۲۰ جزء حداقل ۲ جزء در روز پیشنهاد می‌شود. حافظان کل قرآن مشروط به عملی کردن دوره تثبیت کل محفوظات (که در بحث بعدی به آن اشاره می‌کنیم) می‌توانند به مرور روزانه یک جزء بسنده نمایند.[۲] بنابر آنچه گفتیم برنامه مرور سه‌گانه اولین صفحه جزء ۳۰ به قرار زیر خواهد بود:
مرور در کوتاه‌مدت: تکرار این صفحه ۱۰ تا ۲۰ بار در همان روزی که آن را حفظ می‌کنیم؛
مرور در میان‌مدت: تکرار این صفحه تا یک هفته یا ده روز پس از حفظ آن، حداقل یک بار در روز؛
مرور در بلندمدت: تکرار متناوب و منظم آن در قالب برنامه مرور کلی محفوظات.
* نکته: لازم است حافظان قرآن هنگام برنامه‌ریزی برای مرور، به قسمتهایی که اخیراً حفظ کرده‌اند توجه بیشتری داشته باشند و وقت بیشتری برای مرور آنها اختصاص دهند.
پی نوشت:
[۱] . چه زیباست که انجام این کار طبق سنت رسیده از معصومان (علیهم السلام)، پس از ادای نمازهای یومیه و پیش از خواب شبانه انجام گیرد.
[۲] . البته توصیه‌ای که در این زمینه از سوی بسیاری از کارشناسان حفظ قرآن مطرح می‌شود، مرور «یک دهم» کل محفوظات در هر روز است و بر این اساس، کسی که حافظ کل قرآن است، برای بهره‌مندی از تسلط مناسب بر محفوظات و توانایی ارائه مطلوب آنها، باید در هر روز به مرور سه جزء از محفوظات خود بپردازد.